Milattan önce yedinci yüz yılda Lidyalılar tarafından sikke darbının gerçekleştirilmesiyle dünyanın vazgeçilemez nesnesi haline gelen; bir devletin bağımsızlığının, itibarının simgesi, varlığı bir dert yokluğuysa yara olan para; bize varlığıyla değil ama üstündeki portreyle bir dönem dert olmuş. Hatta günümüzde dahi bu mesele zaman zaman gündeme getirilmekte.
10 Kasım 2017’de Cumhurbaşkanı Erdoğan, Saray’da düzenlenen törende: “Atatürk ebediyete irtihal ettikten sonra o ana kadar Türk lirası üzerinde Atatürk’ün resmi vardı. Sonra o resim paranın üzerinden kaldırılmış onun yerine İnönü’nün resmi konulmuştur…” sözleriyle belirttiği üzere o dert, paralarda İsmet İnönü portrelerinin yer aldığı döneme aittir.
Konuyla ilgili yer alan karşılıklı iddialardan sıyrılarak paramızın ilk 25 yılını kısaca derledik.
Cumhuriyetimizin ilk parasının basılmasına, TBMM tarafından 30 Aralık 1925 tarihinde çıkarılan kanunnameyle karar verildi.
Ayrıca 1926 yılında çıkarılan 3322 sayılı kanunname ile de 1, 5 ve 10 liralık banknotların ön yüzünde cumhuriyeti tasvir eden bir timsal; 50, 100, 500 ve 1000 liralık banknotlarda ise Reis-i Cumhur hazretlerinin resminin bulunması kararlaştırıldı.
Ülkemizde o dönem para basımına dair ileri teknolojinin bulunmaması sebebiyle bir İngiliz firması olan Thomas de la Rue’ye sipariş edilen yeni banknotlar; 5 Aralık 1927 tarihinde piyasaya sürüldü.
Cumhuriyetimizin birinci emisyon paraları, “Harf Devrimi”nin öncesine denk geldiği için doğal olarka eski alfabeyle basıldı.
Yeni Türk alfabesiyle basılan paralar ise 1937 yılından itibaren piyasaya sürülen ikinci emisyon olanlarıydı. Mustafa Kemal Atatürk’ün 1938 yılındaki vefatı sonrası paraların basımına yeni Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün portresiyle devam edildi. Böylelikle piyasada aynı değere sahip hem İnönü hem de Atatürk’lü paralar yer aldı.
Paralardaki bu portre değişikliği yukarıda bahsi geçen 1926 yılındaki kanunnameye dayanıyordu.
Yıllar geçtikçe paralarımız dönemin ekonomik şartlarına göre değişmeye devam etti. İkinci emisyonun ertesinde 1942 yılında üçüncü, 1948 yılındaysa dördüncü emisyon paralar piyasaya sürüldü ve hepsinde yalnızca İsmet İnönü’nün portresi yer aldı.
Bu durumu seçim çalışmaları boyunca gündeme getiren, İnönü’nün Atatürk’ün yerini almaya çalıştığına iddia eden Demokrat Parti; 1950 yılında iktidara geldikten sonra paralardaki İnönü portresini kaldırıp, tekrar Atatürk portresini koydu ve yapılan bu değişiklik günümüze kadar geçerli kaldı.