Krum ve Şarap Kadehi – Bizans Bulgar İlişkileri (1)

I. Bulgar Hanlığı ve Batıya Göç

Dolayısıyla Konstantinos, Bulgarlara yüzünü ancak Araplarla Avarlar kuşatmayı kaldırdıktan sonra, 680 yılında çevirebildi. Fakat; bu tarihte büyük bir ordu ile Bulgarlar üzerine sefere çıkabilen İmparator Konstantinos’u, bir dizi kötü sürpriz beklemekteydi:

Tuna boylarındaki arazinin aşırı derecede bataklık olması, sefer sırasında kendisinin gut (nikris) hastalığının nüksetmesi ve ayrıca bu durumun Bulgarları cesaretlendirerek savaşmaya teşvik etmesi gibi… Bu sebepler yüzünden, Konstantinos’un Asparuh karşısında yaşadığı hezimet de, bir o kadar büyük oldu.

Bulgarlar ise, Bizans’a karşı kazandıkları bu zaferin sonrasında, kralları Asparuh liderliğinde, günümüz Bulgarlarının nüvesini oluşturacak olan Tuna Bulgar Devleti’ni kurdular (MS 681) ve böylelikle Bizans İmparatorluğu’nun yıkılışına kadar, 750 yıldan fazla sürecek olan Bulgar – Bizans çekişmesi başlamış oldu.

Asparuh’tan Krum dönemine (803 – 814) kadar Bulgar – Bizans ilişkileri, kâh ittifaklar, kâh sonu gelmez düşmanlıklar şeklinde tüm hızıyla inişli çıkışlı sürdü.

Krum’un 803 yılında tahta geçişinin öncesinde Bizans’ın durumuna bakıldığında, bir hayli karmaşalı bir dönem görüyoruz. Özetlemek gerekirse:

-IV. Konstantinos’un ölümüyle tahta geçen oğlu II. Iustinianos, 695 yılında bir darbeyle indirildi ve burnu kesilerek Kırım’a sürüldü. Bunun üzerine lustinianos Hazarlara sığındı. Böylece imparatorluk, tahtın generaller arasında sürekli el değiştirdiği bir “20 yıllık anarşi (695 – 717)” dönemine girdi.

– Ancak, imparatorluğun baskısı yüzünden Hazarlar, Iustinianos’u geri yolladılar. Bu esnada Iustinianos, Asparuh’un 702’deki ölümü üzerine tahta geçen oğlu Tervel’le irtibata geçti ve onun desteğini alarak tekrar tahtına geri döndü. Aslında II. Iustinianos, burnu kesik olduğu için imparatorluk yapamamalıydı (Hatta kendisinin, burnunu gizleyebilmek için altından bir burun yaptırdığı söylenir) ancak, kendisinin kesik burnuyla tekrar imparator olması, Bizans tarihinde bilinen ilk ve tek örnektir.

-Ancak ikinci dönemi tam bir intikam ve dehşet dönemi olarak kayıtlara geçen II. Iustinianos, 711 yılında yine bir darbeyle tahttan indirilerek, oğlu Tiberios ile birlikte öldürüldü ve böylece “Herakleios Hanedanı” sona ermiş oldu.

-695’te başlamış olan “20 yıllık anarşi” dönemi, Mart 717’de III. Leon’un tahta geçmesiyle sona erdi. Ancak, 741 yılına kadar 24 yıl tahtta kalacak olan Leon’u, tahta geçişinin üzerinden henüz 3-4 ay geçmişken başka bir dert bekliyordu: 120.000 kişilik bir ordu ve 1.000 gemiden meydana gelen donanma ile İstanbul’u tarihte üçüncü kez kuşatan Müslümanlar… Bu kuşatma, hem kış mevsiminin çok sert geçmesi, hem de Rum Ateşi’nin etkisiyle Müslümanların sürekli geri püskürtülmesiyle 718 yılında kaldırılsa da,  Müslümanların Anadolu içlerinde ilerlemesine mani olmadı.

– Ayrıca, III. Leon 726 yılında “Tasvir Kırıcılık (Iconoclasm)” dönemini başlattı ve imparatorluk, hem kendisi hem de oğlu V. Konstantinos döneminde bir de bu karışıklıkla çalkalandı.

– Yine V. Konstantinos döneminde, 763 tarihinde Teletz yönetimindeki Bulgarlara karşı savaşıldı ve Bulgarlar ağır bir yenilgi aldı.

– Tasvir Kırıcılık, V. Konstantinos’un Hazar asıllı dillere destan Prenses Çiçek’ten doğma oğlu, pasif bir imparator olan IV. Leon zamanında (775 – 780), tarihte kişisel ihtiraslarıyla nam salmış olan karısı Irene’nin de etkisiyle yumuşamaya başladı.

– IV. Leon’un ölümü sonrasında tahta, henüz 10 yaşında olan Irene’den doğma oğlu VI. Konstantinos geçti. Yönetim, annesi Irene’nin elindeydi artık. Tarih boyunca, hırsı gözlerini bürümüş pek çok kadın karakter vardır. Ancak, 797- 802 arası devleti tek başına yöneten Irene gibisi, çok zor bulunur… Oğlu ülkeyi yönetebilecek yaşa geldiğinde bile onunla yönetimi paylaşmak istemez. VI. Konstantinos’un hayatı, annesi Irene tarafından gözleri mil çektirilmekle ve bir manastırda acılar içerisinde ölmesi ile sonlandı.

– Bizans İmparatorluğu, Irene’nin ihtirasları pençesinde maddi ve manevi bir çöküşe doğru giderken, komşularında da işler Bizans’ın pek lehine işlememekteydi:

– Abbasiler, ünlü halifeleri Harun Reşid yönetiminde (786 – 809) “1001 Gece Masalları”na geçecek bir “altın devir” yaşıyorlar, ayrıca,

– Papa Leon, 801 yılının noel sabahı Roma’daki Aziz Petrus Katedrali’nin önünde Charlemagne’a “imparatorluk” tacı giydirerek, tarihin akışını değiştiriyordu. Frank kökenli Karolenj Kralı Charlemagne, artık “kutsanmış” bir imparatordu. Ve dünya, iki adet kutsanmış imparator için çok dar bir yerdi…

– Aslında Irene, çiçeği burnunda “Batı” İmparatoru Charlemagne’nın kendisine yaptığı “makul” evlenme teklifini kabul etmeye meyilliydi. Ancak bunu fark eden yönetici tayfası, hazinedar bir memur olan Nikephoros önderliğinde bir darbeyle Irene’yi tahttan indirerek, Midilli (Lesbos) Adası’na manastıra sürdüler. Nikephoros da, 802 yılında I. Nikephoros olarak imparator oldu. 811 yılına kadar da hayatta kaldı…

Nikephoros ile bu yazının başrol oyuncusu Krum’un tahta geçiş tarihleri, birbirine yakınlık gösterir. 803 yılında tahta geçtiği sanılan Krum, 807’de Charlemagne’nın zayıflattığı Avarlar’a ölümcül darbeyi vurup tüm Balkan coğrafyasında yaşayan Bulgarları birleştirerek, o zamana kadar görülmemiş güçte bir devlet oluşturmuştu. Bu tarihten sonra ise tüm konsantrasyonunu Bizans’a verecekti. Böylece, Bizans üzerine sürekli akınlar yapmaya başladı.

Krum’un sonu gelmez tacizlerinden bıkan Nikephoros, 809 yılında Harun Reşid’in de ölmesini ile “Doğu Cephesi”nde ortaya çıkan sessizliği fırsat bilip, 811 yılında devasa bir ordu ile Bulgarlara karşı sefere çıktı. Kendisi, her ne kadar imparatorluğu mali açıdan daha iyi bir noktaya taşıdıysa da, askeri açıdan çok zayıf bir görüntü vermekteydi. Ayrıca, kendisinin sevmeyeni de çoktu. O yüzden Nikephoros için belki de bu duruma da son vermenin artık bir zamanı gelmişti.